Топ-15 тэрыторый, важных для біяразнастайнасці Беларусі

Апошнія навіны,Навіна арганізацыі ад 22 мая 2018 года

Да Міжнароднага дня біяразнастайнасці, які адзначаецца 22 траўня, мы актуалізавалі спіс 15 тэрыторый, якія маюць важнае значэнне для захавання відаў і экасістэм на еўрапейскім узроўні.

1. Белавежская пушча

Белавежская пушча – найбуйнейшы і адзіны з некалі тыповых ў Еўропе масіваў пярвічных лясоў, які захаваўся да сённяшніх дзён і ў якім больш за тысячу шматвекавых дрэў!

Асобныя ўчасткі лесу маюць сярэдні ўзрост 250 – 350 гадоў, нярэдка сустракаюцца 500-600-гадовыя дрэвы.

Тут гняздуюцца чорны бусел, барадатая кугакаўка, малы арлец і іншыя рэдкія птушкі. Усяго ў Белавежскай пушчы налічваеца больш за 250 відаў птушак.

Зубр. Фота М. Чэркаса

З рэдкіх звяроў тут можна пабачыць еўрапейскую рысь, барсука, паўночнага кажанка, а таксама зубра – гордасць пушчанскіх лясоў, самую буйную жывёліну на еўрапейскім кантыненце. Белавежская пушча – самая тытулаваная прыродная тэрыторыя Беларусі.

Дзе: Брэсцкая вобласць, Камянецкі, Пружанскі раёны; Гродзенская вобласць, Свіслацкі раён

Тытулы: Нацыянальны парк, Аб’ект сусветнай спадчыны, Біясферны рэзерват, Дыплом Савета Еўропы, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

2. Балота Дзікое

Дзікое – адно з найбуйнейшых у Еўропе балотаў нізіннага і пераходнага тыпу, якое захавалася ў натуральным стане.

Цікавая асаблівасць балота – тут найбуйнейшыя зараснікі бярозы нізкай!

На балоце Дзікім сустракаецца больш за сто відаў птушак, з якіх каля 20 занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Гэта барадатая кугакаўка, пугач, чорны бусел, шэры журавель, балотная сава. Міжнародную значнасць балоту надае гнездаванне тут некалькіх відаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення: вяртлявай чаротаўкі, вялікага арляца, дубальта, вялікага грыцука.

Болотная сова. Фото В. Юрко

На тэрыторыі балота адзначаныя рысь і воўк. Асаблівае значэнне Дзікое мае для захавання ў Нацыянальным парку «Белавежская пушча» абарыгеннай папуляцыі лася.

На тэрыторыі выяўлена больш за 10 відаў насякомых і больш за 20 відаў раслін, занесеных у Чырвоную кнігу Беларусі.

Дзе: Брэсцкая вобласць, Пружанскі раён, Гродзенская вобласць, Свіслацкі раён.

Тытулы: Уваходзіць у Нацыянальны парк «Белавежская пушча», Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

3. Выганашчанскія балоты

Найбуйнейшы ў Беларусі комплекс дробналіставых забалочаных лясоў, балотаў, рачных поймаў і мелкаводных азёраў.

Гэта цяжкапраходныя тэрыторыі, таму тут шмат рэдкіх птушак. Менавіта тут захавалася адна з апошніх на Палессі папуляцый барадатай кугакаўкі (20-30 пар) і заходне-еўрапейскага падвіду глушца (15-25 самцоў), рэгулярна гняздуецца некалькі пар арлана-белахвоста. Выганашчанскія балоты – дом для многіх відаў, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення: вяртлявай чаротаўкі, вялiкага арляца, дубальта, вялiкага кулёна, вялiкага грыцука.

Глушэц. Фота В. Казлоўскага

На тэрыторыі заказніка існуе адна з найбуйнейшых у Беларусі груповак лася. Заказнік мае вялікае значэнне для захавання фаўны рэптылій і амфібій: тут знаходзіцца адна з найбуйнейшых у Беларусі папуляцый гадзюкі.

Дзе: Брэсцкая вобласць, Івацэвіцскі, Ганцавіцкі, Ляхавіцкі раёны.

Тытулы: Рэспубліканскі ландшафтны заказнік, Рамсарскае ўгоддзе, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

4. Балота Спораўскае

Адзін з найбуйнейшых у Еўропе комплексаў поймавых нізінных балот, які захаваўся ў натуральным стане.

Гэта другое па значнасці месца гняздавання вяртлявай чаротаўкі ў Беларусі: тут гняздуецца каля 9 % сусветнай папуляцыі і менавіта тут адзначана самая высокая ў свеце шчыльнасць гнездавання гэтага віду. Балота Спораўскае забяспечвае існаванне папуляцый цэлага шэрагу рэдкіх і знікаючых відаў птушак, сярод якіх два віды (драч і дубальт) знаходзяцца пад глабальнай пагрозай знікнення, а 20 занесеныя ў Чырвоную кнігу Беларусі.

Драч. Фота М. Вараб’я

Забалочаная пойма характарызуецца ўнікальным складам раслін, з якіх 18 відаў ахоўваюцца.

Дзе: Брэсцкая вобласць, Бярозаўскі, Драгічынскі, Іванаўскі, Івацэвіцкі раёны.

Тытулы: Рэспубліканскі біялагічны заказнік, Рамсарскае ўгоддзе, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

5. Балота Званец

Званец – найбуйнейшае ў Еўропе нізіннае балота са шматлікімі мінеральнымі астравамі. Плошча балота – больш за 100 квадратных кіламетраў!

Асаблівую значнасць Званец мае для захавання найбуйнейшай у свеце папуляцыі вяртлявай чаротаўкі, адной з самых рэдкіх вераб’іных птушак Еўропы. На балоце Званец іх жыве каля 3 тысяч пар. Знікне Званец – і пад пагрозай знікненная апынецца цэлы біялагічны від. Таму захаванне Званца важнае ў сусветным маштабе.

Вяртлявая чаротаўка. Фота А. Казуліна

Акрамя вяртлявай чаротаўкі тут жывуць і шмат іншых рэдкіх і цікавых відаў птушак, такія як занесеныя ў Міжнародную чырвоную кнігу вялікі арлец, дубальт, вялікі кулён. Усяго 21 від птушак са 110, якія адзначаюцца на балоце Званец, занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь.

На Званцы шмат і рэдкіх раслін, у тым ліку – архідэй: тут растуць вянерын чаравічак, чырвоны пылкагалоўнiк і шмат іншых.

Што пагражае: Змяненне гідралагічнага рэжыму і спыненне кашэння тэрыторыі мясцовымі жыхарамі дзеля загатоўкі сена прывяло да зарастання балота хмызнякамі і трыснягом. Змяненне расліннасці вядзе да знікнення месцаў гнездавання вяртлявай чаротаўкі.

Дзе: Брэсцкая вобласць, Драгічынскі і Кобрынскі раёны.

6. Простыр

Адзін з найбольш дзікіх куточкаў Беларусі, які захаваўся сярод пераўтвораных ландшафтаў. Тэрыторыя моцна абводненая і таму нават у засушлівыя гады яна цяжкадаступная, а пры высокай вадзе і ўвогуле непраходная. На гэтай тэрыторыі дамінуюць поймавыя лугі, трысняговыя і асаковыя балоты.

У складзе арнітафаўны Простыра адзначана 133 віды птушак, з якіх 27 занесеныя ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Найбольшае значэнне тэрыторыя мае для водна-балотных відаў. Тут гняздуюцца 4 віды, якім пагражае глабальнае знікненне: вялікі арлец, дубальт, вялікі грыцук, вяртлявая чаротаўка. Таксама, на тэрыторыі ўгоддзя гняздуецца шэраг іншых птушак, якія маюць ахоўны статус у Еўропе або ў Беларусі: чапля-бугай, чапля-лазянік, драч, малы і звычайны пагоніч.

Пагоніч звычайны. Фота Дз. Якубовіча

Дзякуючы цяжкай праходнасці тэрыторыі фактар неспакою ў пойме мінімальны, што спрыяе канцэнтрацыі ў заказніку розных відаў жывёл.

Дзе: Брэсцкая вобласць, Пінскі раён.

7. Сярэдняя Прыпяць

Найбуйнейшы ў Еўропе ўчастак рачной поймы, які захаваўся ў натуральным стане. Нездарма Прыпяць называюць беларускай Амазонкай – шырыня разліваў можа дасягаць 20 кіламетраў, а шматлікія пераплеценыя старарэчышчы нагадваюць павуцінне.

Прыпяць

Каштоўнасць заказніка – у захаванасці некранутых пойменных лясоў і лугоў. Пойма ракі Прыпяць у сярэдняй плыні – ключавы еўрапейскі пралётны шлях для водна-балотных птушак. Штогод сотні тысяч качак, гусяў, кулікоў спыняюцца на Прыпяцкіх паплавах на сваім шляху. Тут таксама гняздуюцца занесеныя ў Міжнародную чырвоную кнігу вялікі арлец, вялiкі грыцук, белавокі нырок.

Ёсць на гэтай тэрыторыі і рэдкія расліны: сальвінія плывучая, луннiк ажываючы, вадзяны арэх плывучы, фiялка багнавая, слiва калючая, аднацветка аднакветкавая і шмат іншых.

Што пагражае: сур’ёзную пагрозу ўсяму беларускаму Палессю нясуць планы будаўніцтва аб’ектаў транспартнага воднага шляху Е-40. Выкарыстанне Прыпяці як суднаходнай ракі сур’ёзна зменіць гідралагічны рэжым цэлага шэрагу рэкаў, нашкодзіць дзясяткам прыродных тэрыторыяў пад асаблівай аховай, будзе перашкаджаць нерасту рыбаў і створыць пагрозу тэхнагенных катастрофаў.

Дзе: Брэсцкая вобласць, Столінскі, Лунінецкі, Пінскі раёны; Гомельская вобласць, Жыткавіцкі раён.

8. Альманскія балоты

Найбуйнейшы ў Еўропе комплекс верхавых, пераходных і нізінных балот, які захаваўся да нашых дзён у натуральным стане. Плошча – амаль 100 тысяч гектараў. Захаванню тэрыторыі паспрыяла стварэнне тут вайсковага палігона, для чаго з тэрыторыі Альманскіх балот адсялілі нават хутары.

Альманскія балоты. Фота В. Дамброўскага

Праз маладаступнасць тэрыторыя стала ключавым месцам гнездавання самай асцярожнай драпежнай птушкі Беларусі — вялікага арляца. Акрамя таго, тут у значнай колькасці гняздуюцца вялiкi грыцук, вялiкi кулён, больш чым 100 пар шэрых журавоў. Aльманскія балоты забяспечваюць існаванне значнай часткі (да 20%) беларускай папуляцыі барадатай кугакаўкі, гняздуецца тут і глушэц, палеская папуляцыя якога цяпер знаходзіцца ў прыгнечаным становішчы.

Вялікі арлец. Фота В. Дамброўскага

Што пагражае: Пасля закрыцця палігона тэрыторыя пачала хутка асвойвацца: тут створаны Палескі лясгас, развіваецца паляўнічая гаспадарка, будуюцца дарогі. Пасля адпаведнага рашэння пра адкрыццё мяжы летам з украінскага боку дзеля збору грыбоў і ягад штодзень заходзіць некалькі тысяч чалавек.

Дзе: Брэсцкая вобласць, Столінскі раён.

9. Нацыянальны парк “Прыпяцкі”

Унікальная частка поймы ракі Прыпяць, характэрнай рысай якой з’яўляюцца славутыя поймавыя дубровы, адкрытыя паплавы і забалочаныя лясы.

Прыпяцкія балоты маюць міжнароднае значэнне для захавання відаў, якія знаходзяцца пад глабальнай пагрозай знікнення: вялікі арлец, дубальт, вялiкi грыцук. На рэгіянальным узроўні гэтая тэрыторыя важная для захавання чорнага бусла, арла-вужаеда, шэрага жураўля, малой крычкі, пугача, шэрай кугакаўкі, сярэдняга дзятла і звычайнага ляляка.

Сярэдні дзяцел. Фота Дз. Якубовіча

Тут існуе стабільная папуляцыя зубра. Наяўнасць такой колькасці відаў нацыянальнай і міжнароднай значнасці падкрэслівае важнасць тэрыторыі для захавання біялагічнай разнастайнасці Палесся, Беларусі і Еўропы ў цэлым.

Што пагражае: Як ні дзіўна – сам Нацыянальны парк. Тэрыторыя парку знаходзіцца на ключавым еўрапейскім пралетным шляху водна-балотных птушак. Але прыярытэтам адміністрацыі парку тут абраная не іх ахова, а развіццё веснавога палявання. Тэрыторыі таксама пагражае знішчэнне поймы Прыпяці ад будаўніцтва воднага шляху Е-40.

Дзе: Гомельская вобласць, Жыткавіцкі, Лельчыцкі, Петрыкаўскі раёны.

Тытулы: Нацыянальны парк, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

10. Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік

Адзіная тэрыторыя Беларусі, дзе гаворка ідзе не пра захаванасць дзікай прыроды, а пра яе вяртанне. Запаведнік дзейнічае ў межах 30-ці кіламетровай зоны адсялення, створанай пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС. За 32 гады месца чалавечай трагедыі ператварылася ў рай для дзікай прыроды. І з кожным годам запаведнік становіцца ўсё больш значным для захавання біяразнастайнасці.

Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік. Фота Дз. Вінчэўскага

Тут ёсць папуляцыя зубра, вяртаецца мядзведзь, вяртаюцца многія віды драпежных птушак, якія раней там не гнездаваліся. Палескі радыяцыйна-экалагічны запаведнік – адно з нешматлікіх месцаў, дзе ўсе працесы аднаўлення праходзяць абсалютна натуральна. На гнездаванні ў запаведніку мужна сустрэць такіх рэдкіх птушак як вялікі арлец, чорны бусел, арол-вужаед, малы арлец, арлан-белахвост, сокал-пустальга, барадатая кугакаўка.

Чорны бусел. Фота В. Дамброўскага

Гэтая тэрыторыя — унікальнае для Беларусі месца зімоўкі буйных драпежных птушак – арлана-белахвоста і арла-маркута. Запаведнік – адзінае месца ў Беларусі, дзе можна сустрэць каня Пржэвальскага і ляснога ката.

Што пагражае: Аднаўленне і развіццё гаспадарчай дзейнасці: лесакарыстанне, сельская гаспадарка, паляванне і іншае.

Дзе: Гомельская вобласць, Хойніцкі, Брагінскі і Нараўлянскі раёны.

Тытулы: Запаведнік, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

11. Пойма Дняпра Лоеў-Жары

Пойма Дняпра – гэта адзін з ключавых шляхоў для пералётных водна-балотных птушак. Найбольш распаўсюджаныя тыпы экасістэм на гэтай тэрыторыі – паплавы. Менавіта яны займаюць больш за палову плошчы тэрыторыі і ствараюць выдатныя ўмовы для гнездавання такіх рэдкіх відаў, як дубальт, драч, малая крычка, белакрылая рыбачка, звычайны пагоніч. Крутыя берагі спрыяюць гнездаванню ластаўкі-зямлянкі. Арнітафаўна тэрыторыі слаба вывучаная і таму патрабуе далейшых даследаванняў. Для поймы Дняпра было адзначана каля 200 відаў птушак.

Ластаўка-зямлянка. Фота М. Гулінскага

Тут растуць некаторыя рэдкія расліны, а таксама тыя, якім пагражае знікненне. Гэта, напрыклад, званок лiлеялiсты, кураслеп лясны, асака ценявая, лiлея кучаравая, касач сібірскі, наяда вялікая, шалфей лугавы, вадзяны арэх плывучы, фiялка багнавая, падвей стройны.

Дзе: Гомельская вобласць, Лоеўскі і Брагінскі раёны.
Тытулы: Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

12. Налібоцкая пушча

Гэта адзіная цэласная тэрыторыя, размешчаная ў басейне Нёмана ў заходняй частцы Цэнтральнай Беларусі, на якой практычна ў натуральным стане захаваліся вялікія лясныя масівы са спецыфічным прыродным комплексам.

У заказніку маляўнічыя натуральныя ландшафты, шмат лясоў (каля 80 %) і мала сельскай гаспадаркі. Тэрыторыя мае выключнае значэнне для захавання месцаў гнездавання малога арляца (уваходзіць пяцёрку найбольш значных месцаў для Еўропы), звычайнага зімародка і чорнага бусла. Таксама тут адзначаны ў невялікай колькасці дубальт, вялiкi грыцук і вялiкi кулён.

Зімародак. Фота Дз. Якубовіча

Сярод рэдкіх звяроў тут можна пабачыць еўрапейскага зубра, еўрапейскую рысь, барсука, арэшнікавую соню. Ёсць і рэдкія расліны: баранец звычайны, лiлея кучаравая, цыбуля мядзведжая і шмат іншых.

Дзе: Гродзенская вобласць, Іўеўскі, Навагруцкі раёны; Мінская вобласць, Валожынскі, Стаўбцоўскі раёны.

Тытулы: Ландшафтны заказнік, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

13. Бярэзінскі біясферны запаведнік

Найбуйнейшы комплекс хваёвых лясоў, якія перамяжаюцца з верхавымі і нізіннымі балотамі і поймамі рэк, з некранутым абліччам лясоў і вялікіх сфагнавых балот. Запаведнік быў створаны ў 1925 годзе дзеля захавання папуляцыі бабра, але цяпер тэрыторыя мае іншае значэнне. Гэта адно з самых бяспечных месцаў у Беларусі для бурага мядзведзя, які цяпер вельмі пакутуе ад актывізацыі лясной гаспадаркі і загоннага палявання.

Бярэзінскі запаведнік. Фота І. Бышнёва

Тут не вядзецца падкормка і санітарныя рубкі, не палююць на ваўка, што робіць запаведнік

аднім з нешматлікіх месцаў у краіне з натуральным ходам прыродных працэсаў.

Тут жыве папуляцыя зубра, можна пабачыць сажалкавую начніцу, паўночнага кажанка, садовую соню, рысь, барсука. Сучасная флора запаведніка ўключае больш за 2000 відаў раслін. Сярод іх рэдкія і тыя, што знаходзяцца пад пагрозай: граздоўнiк рамонкалiсты, мнаганожка звычайная, бяроза карлікавая, венерын чаравічак сапраўдны і шмат іншых.

Мядзведзь буры. Фота І. Бышнёва

Дзе: Віцебская вобласць, Лепельскі і Докшыцкі раёны; Мінская вобласць, Барысаўскі раён.

Тытулы: Запаведнік, Біясферны рэзерват, Дыплом Савета Еўропы, Рамсарскае ўгоддзе, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

14. Балота Ельня

Найбуйнейшае ў Беларусі верхавое балота са шматлікімі азёрамі, якія надаюць разнастайнасць аднатоннаму ландшафту. У сувязі з цяжкай даступнасцю і спецыфікай ландшафтаў тэрыторыя выкарыстоўваецца чалавекам вельмі абмежавана.

Ельня. Фота М. Чэркаса

На тэрыторыі заказніка сустракаецца 117 відаў птушак, 25 з якіх занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі. Характэрная рыса балотнага масіву Ельня – наяўнасць калоній кулікоў на балоце і калоній чайкавых на азёрах. Гэта месца гнездавання птушак, тыповых для комплексаў верхавых балот: чорнаваллёвага гагача, пардвы, залацістай сеўкі, сярэдняга кулёна і куліка-селянца. Рэдкія для Беларусі, яны сустракаюцца тут у значнай колькасці. Акрамя іх на балоце гняздуюцца сокал-дрымлюк і арол-вужаед.

Пардва. Фота з архіву АПБ

Ельня мае вялікае значэнне як месца прыпынку мігрыруючых гусей, качак і жураўлёў на вясновых і восеньскіх пралётах. З рэдкіх жывёлін тут сустракаецца барсук.
Дзе: Віцебская вобласць, Міёрскі і Шаркаўшчынскі раёны.
Тытулы: Ландшафтны заказнік, Рамсарскае ўгоддзе, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

15. Казьяны

Заказнік уяўляе сабой складаны мазаічны комплекс верхавых балот, лясоў, паплавоў, азёр і сельскагаспадарчых зямель. Тэрыторыя адметная разнастайнасцю і кантраснасцю экалагічных умоваў, наяўнасцю ўнікальных прыродных комплексаў: буйных масіваў верхавых і пераходных балот, адкрытых нізінных балот, шматлікіх рэк і азёр, пясчаных дзюн, а таксама малапарушаных лясоў, у тым ліку і фрагментарных дуброваў.

Казьяны. Фота Сямёна Левага

На гнездаванні ў заказніку адзначана 175 відаў птушак, 44 віды занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі. Тэрыторыя мае рэгіянальнае значэнне для захавання чорнага бусла, палявога луня, скапы, шэрага жураўля, вялiкага кулёна. Казьяны маюць вялікае значэнне для птушак верхавых і пераходных балот: тут гняздуюцца сокал-шулёнак, залацістая сеўка, сярэднi кулён, кулiк-селянец, звычайны гогаль.

Сокал-шулёнак. Фота з архіву АПБ

Сутракаюцца бурыя мядзведзі, барсукі, рысі.
Дзе: Віцебская вобласць, Шумілінскі і Полацкі раёны.
Тытулы: Ландшафтны заказнік, Рамсарскае ўгоддзе, Тэрыторыя, важная для птушак міжнароднай значнасці.

Метадалогія

Пры складанні спіса былі ўзяты пад увагу наступныя параметры:
а) колькасць відаў і памер папуляцый звяроў, што маюць высокі міжнародны статус аховы (Катэгорыя Уразлівы (VU) IUCN);
б) колькасць відаў і асобінаў птушак з высокім міжнародным статусам аховы (Катэгорыі Пагражаемы (EN), Уразлівы (VU) IUCN);
в) плошча біятопаў, што ахоўваюцца на еўрапейскім узроўні (згодна з Бернскай канвенцыяй);
г) наяўнасць нацыянальнага ці міжнароднага статуса ў тэрыторыі.

Падчас аналізу выкарыстаны матэрыялы з баз дадзеных грамадскай арганізацыі «Ахова птушак Бацькаўшчыны» і матэрыялы Інстытута экспрыментальнай батанікі НАН Беларусі.