Агляд Клуба200 АПБ: якія новыя і рэдкія для Беларусі віды птушак мы бачылі ў 2017 годзе?

Навіна арганізацыі ад 28 снежня 2017 года

Усяго цягам 2017 года ў Клуб200 прыйшло больш за 450 паведамленняў пра назіранні 59 рэдкіх відаў са Спісу Клубу, з якіх два віды – новыя для нашай краіны. Нагадаем, што ў 2016 было крыху больш за 400 паведамленняў пра назіранні 58 відаў, з іх тры – пра новыя для Беларусі віды.

У параўнанні з 2016 годам, у 2017 у нас ні разу за год не атрымалася ўбачыць наступныя віды: жоўтаногая чайка (Lаrus michahellis) і чайка-бургамістр (Larus hyperboreus) (абодва – новыя для краіны), звычайная гага (Somateria mollissima), ружовы пелікан (Pelacanus onocrotalus), чапля-кваква (Nycticorax nycticorax), белагаловы сіп (Gyps fulvus), барадач (Gypaetus barbatus) (новы з незразумелым статусам), качка-огар (Tadorna ferruginea), чорнагаловы рагатун (Larus ichthyaetus), марская чайка (L. marinus), сіні сіваграк (Coracias garullus), белакрылы (Loxia leucoptera ) і сасновы крыжадзюбы (L. pytyopsitaccus).

Аднак былі і  самыя-самыя выдатныя знаходкі, з якіх і пачнем агляд:

Першай паводле значнасці (і паводле храналогіі) падзеяй года можна лічыць назіранне новага для Беларусі віду – сібірскага чорнагаловага ерчыка (Saxicolamaurus), якое зрабіў Андрэй Шэўчык у родным Калінкавіцкім раёне. Віншуем, Андрэй!

Здавалася б, побач можна паставіць толькі рэгістрацыю яшчэ аднаго новага віду. Але яна адбылася пазней, чым падзея, якую можна лічыць другой па значнасці (калі не першай). І гэта – доказ першага за апошнія 100 гадоў гнездавання ў Беларусі стэпавага луня (Circus macrourus)! Сенсацыйнае адкрыццё з прыгодамі, без якіх наўрад ці падзеі такога маштабу магчымыя, зрабіў Уладзімір Бондар у Магілёўскім раёне. Віншуем, Уладзімір!

У сувязі з больш частымі рэгістрацыямі віду і ў нас, і ў іншых краінах Еўропы, а таксама гнездаваннем у заходняй частцы Расіі, і ў Фінляндыі, і нават у Заходняй Еўропе, варта чакаць новых выпадкаў гнездавання стэпавых лунёў і ў нас. Але як будзе насамрэч, пакажа будучыня.

Трэцяй па значнасці падзеяй 2017 года стала рэгістрацыя новага для краіны віду птушак — стрынаткі-крошкі (Emberiza pusilla). Птушку адлавіў і закальцаваў Дзяніс Кіцель на станцыі кальцавання “Сасновы бор” 2 кастрычніка. Віншуем, Дзяніс!

Вызначыць наступныя прыярытэтныя для года падзеі ў назіраннях птушак не менш цяжка. Але калі прызначаць умоўнае чацвёртае і пятае месцы, то для мяне гэта:

·         першая рэгістрацыя на гнездаванні шыладзюбкі, якое адбылося на ачышчальных сажалках Турава (адкрыццё зрабіў Сямён Левы) і было паспяховым;

·         сава-бярозаўка (Surnia ulula), адзначаная Валерыем Кавалёнкам 2-га студзеня — адзіная рэгістрацыя для 2017 года і першая пасля пачатку 2014 года. Пакуль сава знаходзілася на Шаркаўшчыне, яе змаглі паглядзець, паганяць і пафатаграфаваць некалькі груп цікаўных.

Ёсць і іншыя выдатныя назіранні, несумненна вартыя ўключэння ў першую пяцёрку самых-самых. Але, на жаль, месцы ў ёй скончыліся. Таму далей агляд будзе ісці ў таксанамічным парадку з адным выключэннем. Бо 2017 год паўнапраўна мог бы называцца для беларускіх бёрдэраў годам снежнага падарожніка. Таму і пачнем далейшы агляд з гэтага віду.

Снежны падарожнік (Calcariuslapponicus) — птушка, якая да пачатку гэтага года заставалася загадкай для бёрдэраў з Беларусі. Адзіная рэгістрацыя віду з фотаздымкам была зроблена яшчэ ў 2011 годзе, і статус падарожніка быў незразумелы. Аднак як толькі Андрэй Шэўчык змог выглядзець і сфатаграфаваць першую для гэтага года птушку 4-га студзеня пад Калінкавічамі, адкрыўся “падарожнікаправод” (паводле трапнага выразу Дзяніса Кіцеля) і за зіму было зроблена ажно 16 паведамленняў пра сустрэчы з відам, а фактычна гэта 13 рэгістрацый да паловы лютага! Птушак бачылі на Гомельшчыне, Міншчыне і Гарадзеншчыне ў асноўным у змешаных чародах з іншымі відамі вераб’іных у колькасці ад 1 да 23 птушак пад Калінкавічамі – менавіта там, дзе і “прарвала” ўпершыню!

Чырвонаваллёвы гагач (Gavia stellata) – дванаццаць паведамленняў і дзесяць рэгістрацый: усе, акрамя адной, зробленыя ў другой палове восені амаль па ўсёй краіне. Найбольшая група на Мінскім моры налічвала як мінімум 13 птушак.

Чырвонашыйная коўра (Podiceps auritus) – адзначалася на працягу ўсяго года, пачынаючы з яго першага дня! Усяго было зроблена 6 рэгістрацый у розных частках Беларусі.

Малы лебедзь (Cygnus columbianus) – адзін з тых відаў птушак, якія ў апошнія гады пачалі зімаваць у новых месцах. Хутчэй за ўсё з гэтай прычыны від пачаў усё часцей адзначацца падчас міграцыі і ў нашай краіне. За год было 10 паведамленняў пра сустрэчы з відам і дзевяць рэгістрацый. Толькі адна рэгістрацыя адбылася восенню, усе астатнія – вясной. Найбольшая група з 38 птушак адзначана на рыбгасе “Сялец” на Берасцейшчыне.

Чырвонаваллёвая казарка (Branta ruficollis) – яшчэ адзін загадкавы для Беларусі від. Да гэтага года былі адзінкавыя рэгістрацыі. Аднак многія змаглі дадаць казарку ў свой спіс, бо па адной птушцы затрымалася на некалькі дзён разам з вялікімі чародамі гусяў на Гарадзеншчыне і на Міншчыне. Усяго было чатыры паведамленні і дзве рэгістрацыі вясной.

Белашчокая казарка (Branta leucopsis) – значна больш звычайны ў параўнанні з папярэднім відам казарак у нас. За вясну было зроблена 10 рэгістрацый па ўсёй краіне, з найбольшай колькасцю 16 птушак. Толькі адно назіранне для восені.

Канадская казарка (Branta canadensis) – від-інтрадуцэнт для Еўропы, які памалу “прабіраецца” і ў Беларусь. Вясной было зроблена сем назіранняў трох паасобных птушак.

Нырок-свірок (Melanitta fusca) – уразлівы (Vu) у глабальным маштабе від качак, які сустракаецца ў нас штогод у невялікай колькасці на пралёце і часам на зімоўцы. Сёлета вясной адбыліся толькі дзве рэгістрацыі, яшчэ шэсць зроблены ўвосень у розных рэгіёнах краіны і адна рэгістрацыя – пяць птушак на Нёмане – на зімоўцы.

Нырок-сіньга (Melanita nigra) – адна з найбольш рэдкіх паўночных качак, якія ляцяць праз Беларусь падчас міграцыі або зрэдку зімуюць тут. Гэтай восенню зроблена сем рэгістрацый па ўсёй Беларусі, максімум дзевяць птушак на т.зв. Мінскім моры.

Чырвонаносы нырок (Netta rufina) – пераважна стэпавы від, які “плямамі” гняздуецца ў многіх краінах Еўропы на захад ад нас. Сёлета адбылося толькі тры рэгістрацыі на ўсходзе краіны.

Нырок-плёсаўка (Aythya marila) – каля 20 рэгістрацый, пераважна ўвосень. Некаторыя плёсаўкі засталіся на зімоўку ў групах да 30 птушак на Нёмане, харчуючыся там малюскамі. Цікава, што самцы (як маладыя, так і дарослыя) адзначаюцца ў нас вельмі рэдка і ў невялікай колькасці.

Белавокі нырок (Aythya nyroca) – вельмі рэдкі, раней гняздуючы ў Беларусі від, які мае глабальны статус “амаль пад пагрозай” (Near Threatened). За год было зроблена толькі тры рэгістрацыі.

Нырок-маранка (Clangula hyemalis) – паўночная качка з падобным глабальным ахоўным статусам – “уразлівы від” (Vu). У нас сёлета адзначаны толькі двойчы, прычым першы раз – у цэнтры Мінска на Нямізе!

Пярэстая качка (Tadorna tadorna) — пераважна марскі і стэпавы від качак, які ўсё часцей назіраецца ў Беларусі. Сёлета адбылося ажно 13 сустрэч у розных рэгіёнах, прытым што ў 2014-16 гг. было толькі па адной-дзве рэгістрацыі. Усе, акрамя адной рэгістрацыі, былі зроблены вясной, а ў Бераставіцкім раёне Гарадзеншчыны тры самцы са сваімі гарэмамі трымаліся нават да пачатку лета! Чакаем на другі выпадак гнездавання віду ў нас?

Качка-мандарынка (Aix galericulata) – зроблена дзве рэгістрацыі. Прычым самка была забітая ўвосень на Міншчыне, а самец доўгі час вясной карыстаўся з дапамогі рыбакоў на Нёмане ў Гродна.

Даўганосы савук (Mergus serrator), які ў невялікай колькасці гняздуецца на поўначы Беларусі, па-за гнездавым сезонам сустракаецца ў іншых частках краіны параўнальна рэдка. За год зроблена 14 паведамленняў пра сустрэчы віду і 12 рэгістрацый. Найбольшая колькасць адначасова адзначаных птушак – 10.

Малая белая чапля (Egretta garzetta) – толькі адна рэгістрацыя віду ў Тураве.

Чырвоная чапля (Ardea purpurea) – таксама толькі адна рэгістрацыя на поўдні краіны.

Жоўтая чапля (Ardeo laralloides) – несумненны прыклад карысці развіцця бёрдвочу ў Беларусі і рэальны прэтэндэнт на ўваход у ТОП-5 рэгістрацый гэтага года. Менавіта дзякуючы развіццю цікавасці да птушак Беларусі Дзяніс Кіцель з вялікай групай нямецкіх і польскіх бёрдэраў адзначыў другую для нашай краіны жоўтую чаплю!

Колпіца (Platalea leucorodia) – адбылася адзіная рэгістрацыя адной птушкі напрыканцы вясны.

Каравайка (Plegadis falcinellus) – нячасты госць у нашай краіне, таму адзіная рэгістрацыя і першая пасля 2012 года таксама была рэальным прэтэндэнтам на ўключэнне ў лік пяці самых-самых.

Арол-маркут (Aquila chrysaetus), які яшчэ нядаўна ў невялікай колькасці гнездаваўся ў Беларусі, цяпер адзначаецца толькі каля пустых гнёздаў летам і трошкі часцей — зімой каля падалі. За год па-за сезонам гнездавання было зроблена восем паведамленняў пра сустрэчы з відам, прычым некаторыя былі здымкамі з фотапастак.

Арол-карлік (Aquila pennata) – яшчэ адзін загадкавы від, які гняздуецца ў нас, але пра які амаль нічога невядома. Тым больш прыемныя яго нешматлікія рэгістрацыі, з якіх сёлета адбылася толькі адна.

Арол-магільнік (Aquila heliaca) – стэпавы від, які гняздуецца найбліжэй да нас ва Украіне. Аднак залёты ў Беларусь можна пералічыць на пальцах адной рукі. Тым больш выключным можна прызнаць ажно дзве рэгістрацыі віду сёлета, абедзьве зробленыя на паўднёвым усходзе краіны.

Чырвоны каршун (Milvus milvus) – напэўна, адзін з самых рэдкіх гняздуючых у нас відаў. Пяць рэгістрацый фактычна ва ўсіх рэгіёнах краіны – яўная сёлетняя ўдача.

Канюх-курганнік (Buteo rufinus) – яшчэ адзін стэпавы від, колькасць назіранняў якога ў нас апошнімі гадамі павольна павялічваецца. Ажно тры рэгістрацыі на працягу года (з якіх дзве без дастатковых доказаў) – гэта пакуль што рэкорд для аднаго года.

Стэпавы лунь (Circus macrourus) таксама паказаў сёлета свой рэкордны год – ажно дзевяць рэгістрацый і адна з іх – першае гнездаванне на тэрыторыі Беларусі за апошнія 100 гадоў!

Сокал-падарожнік (Falco peregrinus) – 10 рэгістрацый, з якіх ажно дзве – зімовыя,іншыя больш раўнамерна па іншых сезонах.

Сокал-шулёнак (Falco vespertinus) з 17 рэгістрацыямі на працягу года, з якіх 16 – восеньскія, ужо наўрад ці можа лічыцца відам з інвазіямі падчас восеньскай міграцыі. Хутчэй за ўсё, сокалы-шулёнкі памянялі пралётныя шляхі на зімоўку і таму апошнія гады ў вялікай колькасці лятуць праз Паўночна-Усходнюю Еўропу (і Беларусь) штогод. Наступныя гады пакажуць, ці гэта сапраўды так.

У сярэдзіне лістапада было адзінае сёлета назіранне паморніка (Stercorarius sp.), якога не атрымалася вызначыць да віду.

Малы грыцук (Limosa lapponica) – шэсць рэгістрацый віду за восень.

Стучок (Lymnocryptes minimus) – загадвавы і скрытны кулічок, які не толькі гняздуецца, але і зімуе ў нас. Але ўбачыць яго без спецыяльных пошукаў цяжкавата. Таму толькі дзве рэгістрацыі за год.

Сявец (Pluvialis squatarola) ляціць праз нас у тундру вяной і назад, на зімоўку, — увосень. Аднак сёлета было зроблена толькі восем рэгістрацый.

Ісландскі пясочнік (Calidris canutus) – толькі два назіранні ўвосень. Няўдалы сёлета сезон размнажэння для многіх арктычных відаў птушак у сувязі з параўнальна позняй і халоднай вясной можа быць адной з галоўных прычын яўна невялікай колькасці назіранняў арктычных кулікоў на пралёце і ў нас.

Пясчанка (Calidris alba) – толькі адна рэгістрацыя сёлета.

Кулік-гразeвік (Limicola falcinellus) – яшчэ адзін нешматлікі сёлета на пралёце кулічок, пяць рэгістрацый вясной і толькі тры ўвосень.

Кулік-паручайнік (Tringa stagnatilis) – нешматлікі гняздуючы ў Беларусі від, у гэтым годзе дзевяць рэгістрацый.

Кругланосы плывунчык (Phalaropus lobatus) – 10 рэгістрацый за год, якія амаль пароўну раздзяліліся паміж вясной і восенню.

Каменяшарка (Arenaria interpres) – сёлета сем рэгістрацый.

Шыладзюбка (Recurvirostra avosetta) – сем рэгістрацый віду ў розных рэгіёнах Беларусі і першы выпадак гнездавання! Падрабязна пра яго і статус віду ў нашай і найбліжэйшых да нас краінах ТУТ.

Хадулачнік (Himantopus himantopus) – пяць рэгістрацый, прычым некаторыя – з доказамі гнездавання. Падрабязней пра від у Беларусі, які ўпершыню адзначаны ў нас у адзін год з шыладзюбкай – 1994 – ТУТ.

Чорнагаловая чайка (Larus melanocephalus) — адзін з відаў, якія ў невялікай колькасці гняздуюццца ў нашай краіне. Але праз значнае падабенства з чайкай-рыбачкай параўнальна нячаста рэгіструецца: за год 14 рэгістрацый, большасць з іх звязаныя з актыўнымі назіраннямі за гарадскімі звалкамі. Хутчэй за ўсё дзякуючы ім колькасць назіранняў значна павялічылася, бо ў 2016 такіх рэгістрацый было сем, у 2015 не было ніводнай, а ў 2014 – толькі адна.

Малая чайка (Larus minutus) – параўнальна масавы на пралёце і нешматлікі на гнездаванні від. Усяго за год было 23 паведамленні пра сустрэчы з ім, аднак некаторыя пра чароды нават са 150 і больш птушак. Большасць рэгістрацый– вясновыя.

Крычка-чэграва (Hydroprogne caspia) – найвялікшы памерамі від крычак, які гняздуецца на Балтыйскім і Чорным морах. Сёлета было дзевяць рэгістрацый, большасць з іх – вясной.

Шчурка-пчалаедка (Merops apiaster) – адзін з нямногіх рэдкіх відаў птушак, якія павялічваюць сваю колькасць не толькі ў нашай краіне, але і ў многіх краінах Заходняй і Цэнтральнай Еўропы, што, пры трапічнай афарбоўцы птушак, не можа не радаваць. Усяго за год было зроблена некалькі паведамленняў, большасць з іх – пра гнездавыя калоніі.

Чарналобы грычун (Lanius minor) – рэдкі на гнездаванні від, рэгістрацыі якога па-за асноўнымі месцамі гнездавання на паўднёвым усходзе вельмі рэдкія. Сёлета было толькі адно паведамленне пра сустрэчу з ім.

Пячураўка-зарнічка (Phylloscopus inornatus) – параўнальна новы для краіны сібірскі від, які дагэтуль вядомы толькі з адловаў і назіранняў са станцыі кальцавання птушак “Сасновы бор” з поўначы Беларусі. Сёлета быў адлоўлены там аднойчы і яшчэ раз не трапіў у сетку падчас восеньскай міграцыі.

Чырвонаваллёвы свірстун (Anthus cervinus) – яшчэ адзін сібірскі від, які параўнальна ў вялікай колькасці ляціць праз нашу краіну, але нячаста кідаецца ў вочы нашым назіральнікам. Толькі дзве рэгістрацыі цягам года, адна з вясны і адна – з восені.

Адной з птушак 2017 года для Клуба200 несумненна трэба прызнаць ці то від, ці то каляровую морфу — попельную чачотку (Carduelis hornemanni) . За год было зроблена ажно 36 рэгістрацый, прычым па ўсёй краіне! І калі з пачатку года за зіму і вясну было толькі тры рэгістрацыі, то з сярэдзіны кастрычніка не было, пэўна, тыдня, каб гэтых птушак не лавілі на станцыі кальцавання “Сасновы бор” на Віцебшчыне (дзе і адбылася большасць рэгістрацый) ці не адзначылі ў іншых месцах Беларусі. У 2016 рэгістрацый было 11, усе з “Сасновага бору” і толькі з восені – зімы.

Рагаты жаўрук (Eremophila alpestris) – за год зроблена 37 паведамленняў і 24 рэгістрацыі. Зразумела, што гэты від у нас можна адзначыць толькі ўзімку, аднак пачатак гэтай зімы “прынёс” толькі чатыры рэгістрацыі, усе астатнія былі зробленыя ў студзені і лютым. Найбольш цікавай сустрэчай была, напэўна, рэгістрацыя 29студзеня на Гарадзеншчыне адной з найбольшых вядомых для нашай краіны змешанай чарады зімовых тундравых вераб’іных, у якой рагатыя жаўрукі складалі значную большасць з прыкладна 500 птушак!

Сняжуркі (Plectrophenax nivalis) сёлета былі адзначныя 14 разоў і больш раўнамерна ў часе, чым рагатыя жаўрукі. Рэкорднай па колькасці сёлета можна прызнаць чароды з прыкладна 400 асобін на Гарадзеншчыне і з прыкладна 300 птушак у Чэрвенскім раёне на Міншчыне, але большасць назіранняў была ад 1 да прыкладна 70 птушак, прычым параўнальна часта сняжурак бачылі ў змешаных чародках з рагатымі жаўрукамі.

Горная чачотка (Carduelis flavirostris) – арктычны від, які за год назіралі восем разоў, прычым сёлета ўпершыню на Віцебшчыне. Найбольшыя група прыкладна ў 60 птушак была адзначана на Гарадзеншчыне.

Чырвонагаловы каралёк (Regulus ignicapillus) – адзін з нямногіх нашых відаў, які працягвае пашыраць свой арэал на ўсход і ўжо рэгулярна сустракаецца пад Мінскам! Таму і рэгістрацыі каралька адносяцца хутчэй да яго гнездавых тэрыторый – іх за год атрымалася шэсць.

Чарнагаловы ерчык (Saxicola rubecula) – від з падобнай, але больш павольнай экспансіяй на поўнач і ўсход, таксама ўсе рэгістрацыі звязаны з гнездаваннем, і іх сёлета чатыры.

Паўночная мармытуля (Iduna caligata) не так даўно з’явілася ў нашай фаўне і з таго часу адзначаецца амаль штогод. Сёлета была зроблена адна рэгістрацыя – птушку злапалі і акальцавалі на поўначы краіны.

Белая сініца (Cyanistes cyanus) – рэдкі для краіны від, які вядомы на гнездаванні толькі з поймы Прыпяці і некаторых яе прытокаў і быў адзначаны за год не менш за пяць разоў.

Ну і трошкі лічбаў па колькасці паведамленняў, дасланых сёлета ў Клуб200 — Топ-5 выглядае наступным чынам:

Дзмітры Вінчэўскі – 108 паведамленняў за год,

Максім Каласкоў – 39,

Дзяніс Кіцель – 38,

Ірына Самусенка – 35,

Аляксандр Вінчэўскі — 32 паведамленні.

(Некаторыя паведамленні дасланыя супольна дзвюма ці больш асобамі з гэтай пяцёркі).

Рэкорд па колькасці рэгістрацый відаў са Спісу Клуба200 на працягу аднаго дня належыць гарадзенцам (Дз. Вінчэўскаму, Ю. Лукашэнку і М. Гулінскаму), якія змаглі 11.02.2017 зрабіць ажно 10 рэгістрацый снежных падарожнікаў, сняжурак, рагатых жаўрукоў і сокала-падарожніка за кароткі зімовы дзень у розных месцах Гродзенскага і Бераставіцкага раёнаў.

Зычым усім назіральнікам птушак цікавых рэгістрацый і новых рэкордаў на карысць птушкам і людзям!

______________________

NB Новыя для Беларусі віды ўвойдуць у Спіс птушак краіны, і многія прыведзеныя тут назіранні рэдкіх відаў стануць афіцыйнай навуковай інфармацыяй толькі пасля разгляду і пацверджання яе Беларускай арніта-фаўністычнай камісіяй.

Падрыхтаваў Дзмітры Вінчэўскі для http://birdwatch.by